Zwarte neushoorn

Leuk weetje:

De zwarte neushoorns is ’s nachts het meest actief, dan foerageert en drinkt hij vooral.

Over de zwarte neushoorn

Synoniem: haaklipneushoorn

Wetenschappelijke naam: Diceros bicornis. In het Grieks betekent ‘Di’ ‘twee’ en ‘cerato’ betekent ‘hoorn’. In het Latijn is ‘bi’ ook ‘twee’ en ‘cornis’ ook ‘hoorn’.

Vier ondersoorten:

zuidelijke centrale zwarte neushoorn Diceros bicornis minor
oostelijke zwarte neushoorn Diceros bicornis michaeli
zuidwestelijke zwarte neushoorn Diceros bicornis bicornis
westelijke zwarte neushoorn Diceros bicornis longipes (uitgestorven verklaard in 2011)

Bedreigde diersoort

Geschiedenis vol stroperij: in de 19e eeuw, toen de Europese invloed op landbouw en handel sterker werd, werd in het grootste deel van Afrika meedogenloos op de zwarte neushoorn gejaagd. Het was met enkele honderdduizenden dieren de meest voorkomende neushoornsoort. In 1970 waren er naar schatting nog maar 65.000 dieren over. Ook nu is de zwarte neushoorn een zeldzaamheid vanwege de toegenomen stroperij.

Chinese geneeskunde: de stroperij escaleerde in de jaren zeventig en tachtig als gevolg van de stijgende vraag naar neushoornhoorn in Azië en het Midden-Oosten. Tussen 1970 en 1992 nam het aantal zwarte neushoorns af met 96 procent en daalde het totale aantal tot ongeveer 2.400.

Huidige dreiging: stroperij en gebrek aan geschikte, veilige leefgebieden zijn de belangrijkste bedreigingen voor de zwarte neushoorn

Fysieke kenmerken

Grootte: de zwarte neushoorn is de kleinste van de twee Afrikaanse soorten.

Gewicht: volwassen mannetjes wegen tot 1.350 kg en vrouwtjes tot 900 kg. Gewicht bij geboorte: 35-45 kg.

Schofthoogte: ongeveer 1,6 meter

Huidskleur: er is eigenlijk geen kleurverschil tussen de witte en zwarte neushoorn! Ze hebben beide een donkergrijze kleur, maar die varieert afhankelijk van de plaatselijke bodemgesteldheid (neushoorns wentelen zich graag in de modder of het stof en daardoor kan hun huidskleur variëren).

Haar: de zwarte neushoorn heeft alleen haar op de oren, staartpunten en wimpers.

De hoorn: de zwarte neushoorn heeft twee hoorns, die gedurende zijn hele leven continu groeien vanaf de huid (aan de basis, zoals menselijke nagels). Neushoorns uit verschillende gebieden kunnen hoorns van verschillende vormen en maten hebben. De vorm van de hoorn verschilt ook tussen geslachten: mannetjes hebben meestal dikkere hoorns en vrouwtjes vaak langere en dunnere. De hoorn bestaat uit duizenden samengeperste haarachtige strengen keratine (zoals haar- en vingernagelvezels), waardoor hij extreem hard en taai is. Maar hij kan wel breken of splijten tijdens gevechten. De voorste hoorn is langer dan de achterste hoorn en meet gemiddeld ongeveer 50 cm.

Onderscheidende kenmerken: de zwarte neushoorn is kleiner dan de witte neushoorn en heeft een minder uitgesproken bult in de nek. Hij heeft ook een kleinere kop, omdat hij, in tegenstelling tot de witte neushoorn, een grazer is en dus eet van hogere struiken of bomen. Daardoor heeft hij minder spierkracht rond de nek nodig dan de witte neushoorn. Het meest onderscheidende kenmerk van de zwarte neushoorn is zijn haaklip in plaats van een platte lip. Dat houdt verband met zijn eetgewoonten.

Leefgebied en habitat

Leefgebied: de zwarte neushoorn komt voor in heel zuidelijk en oostelijk Afrika, inclusief Kenia, Tanzania, Namibië, Zuid-Afrika en Zimbabwe.

Habitat: de zwarte neushoorn komt voor in een reeks van habitats waar er voldoende voedingsbronnen zijn. Bij het zoeken naar een nieuwe verblijfplaats zoekt de zwarte neushoorn naar een plek met een gezonde voorraad struiken en houtachtige kruiden en planten, waar ook een waterbron en minerale likstenen in de buurt zijn – dat wil zeggen: binnen ten minste een straal van 8-15 kilometer. Hieronder valt een breed scala aan habitats in Afrika, onder meer woestijnachtige savanne, bossen en wetlands.

Populatiedichtheid binnen een gebied: afhankelijk van de kenmerken van de habitat in kwestie, van één neushoorn per 100 km² in de woestijnvlakten van West-Kunene, Namibië, tot meer dan een neushoorn per vierkante kilometer in struikvegetatie.

Sociaal gedrag en territorium

Sociaal gedrag: de zwarte neushoorn kan solitair en territoriaal leven, of semi-sociaal en minder agressief territoriaal – dat is afhankelijk van de habitat. Ongelooflijke beelden van een serie van BBC Africa tonen een groep zwarte neushoorns die sociaal samenkwamen bij een waterpoel. De beelden weerlegden de mythe dat zwarte neushoorns strikt solitair zijn.

Mannelijk territorium: het territorium van een typische stier is over het algemeen ongeveer 3,9-4,7 km². Volwassen mannelijke zwarte neushoorns hebben de neiging om op zichzelf te leven, behalve wanneer ze vrouwtjes het hof maken. Onder mannetjes zijn er dominante en ondergeschikte exemplaren. Ondergeschikte neushoorns binnen deze reeksen zijn vaak jongvolwassenen, die onderdanig moeten zijn aan de dominante stier. Jonge stieren en oude mannetjes die zichzelf niet zo sterk kunnen verdedigen, worden vaak gedood of gewond bij agressieve territoriale interacties of worden opgesloten in een klein gebied totdat ze sterven.

Vrouwelijk territorium: varieert meestal van 5,8-7,7 km². Vrouwtjes leven meestal solitair en meestal alleen in de aanwezigheid van hun laatste kalf.

Geurmarkering: dit is een cruciale communicatiemethode voor neushoorns, aangezien ze extreem slecht kunnen zien en vaak solitair leven. Urine sproeien is een veel voorkomende vorm van geurmarkering, zowel voor mannetjes die hun territorium willen afbakenen, als ook voor vrouwtjes om stieren in de buurt aan te geven wanneer ze ‘tochtig’ zijn. Sproeistoten kunnen een bereik hebben van 3-4 meter en zijn te vinden langs voer- en waterwegen. Mesthopen, ofwel ‘middens’, zijn ook een veel voorkomend geurmerk. De zwarte neushoorn kan herhaaldelijk op dezelfde plek poepen of zijn mesthopen over zijn leefgebied verspreiden. De kop ergens aan wrijven is ook een vorm van geurmarkering: de zwarte neushoorn laat een kenmerkende geur achter tegen een rots of boom door met een geurklier in de huid ergens langs te wrijven om het territorium af te bakenen.

Geluiden: snuiven en knorren zijn de meest voorkomende geluiden van de zwarte neushoorn, vooral als hij gestoord wordt. Enig grommen in een sociale groep is ook waargenomen als vorm van communicatie.

Dagelijkse activiteit: de zwarte neushoorn kan zowel overdag als ’s nachts actief zijn, maar hij is het minst actief tijdens het heetste deel van de dag (ongeveer 10.00-15.00 uur). Dan zoekt hij de schaduw op onder grote rotsen, bomen of in een modderpoel.

Voortplanting en geboorte

Paring en hofmakerij: lijken sterk op die van de witte neushoorn; wanneer de stier aanvoelt dat een vrouwtje in oestrus (‘tochtig’) is, komt hij geleidelijk dichterbij gedurende de dagen dat ze in oestrus is. Als het vrouwtje zijn aanwezigheid heeft geaccepteerd, zet ze haar staart omhoog, klaar om te paren. De copulatie duurt meestal ongeveer een halfuur, maar paren kunnen tot dertig dagen bij elkaar blijven.

Draagtijd en geboorte: vrouwtjes zijn geslachtsrijp en kunnen hun eerste kalf krijgen als ze 3,5-4 jaar oud zijn. De draagtijd van een zwarte neushoorn is 15-17 maanden. Wanneer een vrouwtje zich voorbereidt om te kalven, zoekt ze een stille, beschutte plek om te bevallen.

Kalveren: bij de geboorte kunnen kalveren ongeveer 30-45 kg wegen. Binnen de eerste paar uur na de geboorte kunnen ze meestal staan. Ze zullen de eerste twee maanden van hun leven zogen, waarna het spenen gewoonlijk plaatsvindt. Soms kunnen ze wel een jaar doorgaan met zogen. Kalveren van de zwarte neushoorn blijven 2-4 jaar bij hun moeder voordat ze worden afgewezen, meestal wanneer het vrouwtje klaar is om weer te kalven. Als een pasgeboren kalf ongeveer 6-8 maanden oud is, kan de moeder toestaan dat een eerder kalf zich weer bij haar voegt, hoewel dat normaal gesproken inmiddels zijn eigen territorium heeft gevestigd.

Andere interessante feiten

Voedsel: de zwarte neushoorn eet van bomen en struiken. Wanneer hij houtachtige plantendelen afbijt, maakt hij vaak een rechte snede (olifanten versnipperen de uiteinden van takken, als een tandenborstel), door de vorm van zijn haakse lip. Dit netjes afgebeten, houtachtige materiaal is duidelijk terug te zien in de sporen van zijn mest.

Zintuigen: net als witte neushoorn heeft zwarte neushoorn een slecht gezichtsvermogen en merkt hij een toeschouwer die op meer dan dertig meter afstand staat niet gemakkelijk op. Hij heeft echter een uitstekend reukvermogen en gehoor.

Voetafdruk: zoals alle neushoornsoorten heeft ook de zwarte neushoorn per poot drie tenen en dus drie stevige nagels, die afdrukken op de grond achterlaten aan de voorkant en zijkant van een zachtere, gerimpelde zool. De voorpoten zijn groter dan de achterpoten.

Loopsnelheid: de zwarte neushoorn kan extreem snel lopen: er zijn snelheden van 55 km/uur geregistreerd. Hij kan ook verrassend snel van richting veranderen en dwars door struikgewas rennen.

Levensverwachting: de zwarte neushoorn wordt in het wild 30-35 jaar oud en in gevangenschap 35-45+ jaar.

Vriendelijke relaties: rood- en geelsnavelossenpikkers worden vaak gezien met neushoorns. Ze profiteren van elkaar doordat de vogels teken verwijderen en parasieten uit open wonden verwijderen. Ook slaan ze alarm als er gevaar nadert.

Geslachtsverhoudingen: er worden meer mannelijke kalveren geboren dan vrouwelijke, maar het sterftecijfer voor mannen is ook hoger, wat leidt tot geslachtsverhoudingen in het voordeel van de vrouwen.