Sumatraanse neushoorn

Bedreigde diersoort

In 1986 werd aangenomen dat er misschien nog wel achthonderd Sumatraanse neushoorns in het wild zouden leven. Nu, meer dan 35 jaar later, is de officiële schatting dat er nog maar 34 tot 47 Sumatraanse neushoorns in het wild leven.

De Sumatraanse neushoorn heeft het niet gemakkelijk gehad. Recent onderzoek van de Marshall University in West Virginia (VS) maakt duidelijk hoe lang de Sumatraanse neushoornpopulatie het al moeilijk heeft. Het lijkt erop dat hun aantal dramatisch is afgenomen als gevolg van een klimaatverandering die 9.000 jaar geleden plaatsvond, en daarvan is de populatie niet meer hersteld.

Meer recentelijk hebben het wijdverbreide verlies en versnippering van leefgebieden ertoe geleid dat overlevende dieren moeite hebben om elkaar in het wild te ontmoeten en zich voort te planten, terwijl de dreiging van stroperij nog steeds op de loer ligt.

Fysieke kenmerken

Grootte: de Sumatraanse neushoorn is veruit de kleinste neushoornsoort

Gewicht: tussen de 500 en 960 kg

Hoogte: 1-1,5 meter

Schofthoogte: meestal 1,2-1,45 meter; de Sumatraanse neushoorn is ongeveer 2,5 meter lang

Huidskleur: roodbruin

Haar: de Sumatraanse neushoorn is de meest behaarde neushoornsoort. De beharing kan variëren van een korte, borstelige vacht die veel voorkomt in het wild, tot een ruige vacht voor exemplaren in gevangenschap, doordat er minder slijtage is door de vegetatie. De oren hebben een ‘pony’ van langere haren en de staart heeft een plukje dikkere haren.

De hoorn: de Sumatraanse neushoorn heeft twee hoorns, die donkergrijs tot zwart van kleur zijn. In het wild zijn ze meestal heel glad, in de vorm van een slanke, naar achter gebogen kegel. De voorste hoorn is gewoonlijk 15-25 cm lang en de achterste hoorn is zelden meer dan een paar cm lang, en vaak slechts een onregelmatige knobbel op de neus. De hoorn bestaat uit keratine – hetzelfde materiaal als onze nagels en haarvezels. Als de hoorn afbreekt, zal die opnieuw aangroeien. De Sumatraanse neushoorn gebruikt zijn hoorn niet om te vechten, maar om modder van de zijkanten van modderpoelen te schrapen, eetbare planten omlaag te trekken en om de kop en neus te beschermen in dichte bosvegetatie.

Onderscheidende kenmerken: behalve hun kleine formaat en de beharing die ze onderscheiden van andere neushoornsoorten, heeft de Sumatraanse neushoorn ook unieke huidplooien. Hij heeft twee opvallende plooien rondom het lichaam: achter de voorpoten en voor de achterpoten. Er zijn ook kleinere plooien in de nek en onderaan op de poten. De huid is vrij dun (ongeveer 10-16 mm), zacht en soepel. De Sumatraanse neushoorn heeft een bovenlip waarmee hij dingen kan grijpen, wat handig is bij het ‘pakken’ van voedsel.

Leefgebied en habitat

Leefgebied: voorheen kwam de Sumatraanse neushoorn voor in delen van Zuidoost-Azië, inclusief de uitlopers van Bhutan en Noordoost-India, Zuid-China, Cambodja en Thailand. Tegenwoordig leeft hij alleen nog in een paar gebieden op Sumatra en Borneo (Indonesië).

Habitat: de Sumatraanse neushoorn leeft in dichte tropische bossen, in zowel de laaglanden als de hooglanden. Hij is goed aangepast aan het leven in zeer dichte tropische bossen. Deze neushoornsoort wordt aangetrokken door gebieden met overvloedige voedselbronnen, zoals struiken, fruit, scheuten, bladeren en wortels.

Sociaal gedrag en territorium

Sociaal gedrag: de Sumatraanse neushoorn is meestal solitair, behalve vrouwtjes met kleine kalveren, en gedurende een korte periode van ‘hofmakerij’ rond de tijd dat een vrouwtje ‘tochtig’ is.

Mannelijk territorium: mannetjes hebben een groot territorium (tot wel 50 km²), dat territoria van andere mannetjes kan overlappen. Er zijn geen aanwijzingen dat ze deze territoria daadwerkelijk verdedigen door territoriumgevechten, zoals wel gebeurt bij andere neushoornsoorten. Maar de Sumatraanse neushoorn markeert de hoofdpaden met zijn urine, uitwerpselen, gleuven in de grond en verwrongen jonge boompjes.

Vrouwelijk territorium: vrouwtjes leven in veel kleinere gebieden (ongeveer 10-15 km²) die vrij goed uit elkaar lijken te liggen, maar die soms mannelijke territoria overlappen.

Communiceren en geluiden: de Sumatraanse neushoorn is verrassend vocaal en communiceert met veel verschillende geluiden, meestal fluitende of jankende geluiden. Mesthopen, of ‘middens’, dienen ook als communicatiepunt. Grote latrines zoals die gebruikelijk zijn in territoria van de grote eenhoornige neushoorns komen niet voor, waarschijnlijk vanwege de veel lagere natuurlijke dichtheid van de populatie van de Sumatraanse soort. Wanneer een Sumatraanse neushoorn echter een hoop mest tegenkomt, legt hij meestal een nieuwe hoop in de buurt neer. Sumatraanse neushoorns vegen na het poepen hun achterpoten door de mest en schoppen hun mest in de struiken. Dit doen ze waarschijnlijk om de voeten en omgeving te markeren met de geur van hun ontlasting. Voetklieren, zoals de Javaanse neushoorn die heeft, heeft de Sumatraanse neushoorn hoogstwaarschijnlijk niet.

Sporen en paden: de Sumatraanse neushoorn gebruikt een netwerk van wildpaden die langs alle grote bergkammen en rivieren lopen. De paden zijn goed afgebakend en worden opengehouden door de regelmatige passage van grote dieren, vooral neushoorns en olifanten. De neushoorns gebruiken de paden om te reizen tussen voedselgebieden, likstenen etc. en voor seizoensbewegingen.

Voortplanting en geboorte

Seksuele volwassenheid: vrouwtjes zijn geslachtsrijp vanaf ongeveer de leeftijd van 4 jaar, mannetjes zijn seksueel actief vanaf de leeftijd van 7 jaar.

Draagtijd: ongeveer 15-16 maanden. Sumatraanse neushoorns krijgen elke 4-5 jaar een kalf.

Geboorte: het geboortegewicht is 40-50 kg. Een kalf drinkt en groeit dagelijks 1-2 kg. Ze knabbelen al vanaf jonge leeftijd aan het voedsel dat uit de bek van de moeder hangt en leren zo welke planten eetbaar zijn. Jongen kunnen doorgaan met zogen tot ze 13-15 maanden oud zijn.

Kalveren: worden soms aangevallen door tijgers of wilde honden, maar zolang ze jong zijn, blijven ze heel dicht bij de moeder, en de zogenoemde natuurlijke predatie (omkomen door roofdieren) is vrij onbeduidend in de sterftecijfers van de soort.

Andere interessante feiten

Voedsel: de Sumatraanse neushoorn is een grazer en zijn dieet bestaat uit een breed scala tropische bosplanten. Hij eet de toppen van planten die op de bodem van het bos groeien, graast de bladeren van jonge bomen, die hij breekt om de kruin te bereiken en trekt ook klimmers uit bomen. Hij voedt zich meestal in kleine stukjes sappige secundaire vegetatie, die is ontstaan door aardverschuivingen of vallende bomen en langs rivieroevers. Hij is ook dol op vruchten die van de bomen in het bos zijn gevallen. De Sumatraanse neushoorns eet gemiddeld 50-60 kg plantaardig materiaal per dag (bijna 10 procent van zijn lichaamsgewicht).

Historische legende: de Sumatraanse neushoorn wordt beschouwd als de meest ‘primitieve’ neushoornsoort, vanwege zijn harige huid en andere prehistorische kenmerken. Het is het meest nauw verwante nog levende familielid van de beroemde wolharige neushoorn, die tijdens de ijstijd in de ijskoude landen van Europa en Azië leefde.

Hoornrecord: de langste hoorn die ooit gevonden is, was 81 cm lang. De hoorn is in het bezit van het British Museum in Londen.

Tanden: om de grote hoeveelheden grof voedsel te kauwen hebben neushoorns twee rijen van zes sterke, brede en laag gekroonde kiezen aan elke kant. De tanden zijn voorzien van sterke ribbels van glazuur, die de houtachtige delen in stukjes van 1-2 cm snijden. In de loop der jaren slijten de tanden tot ondiepe schotelachtige structuren. Oude dieren krijgen daardoor moeite met het kauwen van hun voedsel en dus met eten; hun conditie gaat achteruit en uiteindelijk sterven ze aan ondervoeding. Sumatraanse neushoorns hebben, net als alle Aziatische neushoorns, lange dolkvormige onderste snijtanden. Die zijn heel scherp, zodat de neushoorn ze kan gebruiken in gevechten. Ze kunnen diepe wonden toebrengen. Deze tanden ontbreken bij de Afrikaanse neushoornsoort.

Spijsvertering: de Sumatraanse neushoorn gebruikt micro-organismen in het laatste deel van de darm om onverteerbare bestanddelen van het voedsel af te breken. Hij heeft een grote, ruime blinde én dikke darm.

Levensverwachting: de Sumatraanse neushoorn leeft naar schatting gemiddeld 30-45 jaar in het wild. Het langst in gevangenschap levende exemplaar is bijna 33 jaar geworden.

Zintuigen: de Sumatraanse neushoorn heeft een goed reukvermogen en hoort heel goed, maar is nogal bijziend. Als hij in het bos een mens tegenkomt, rent hij meestal weg. Slechts heel zelden valt een neushoorn mensen aan. Als dat gebeurt, is dat waarschijnlijk per ongeluk vanwege het beperkte gezichtsvermogen van het dier.

Zoutlikstenen: een belangrijke troef in het territorium van de Sumatraanse neushoorn zijn zoutlikstenen. Die ontstaan meestal in kleine warmwaterbronnen, sijpelend mineraalwater en zogenoemde ‘moddervulkanen’. Elke neushoorn heeft zijn favoriete liksteen, die hij eens per een of twee maanden bezoekt, een vrouwtje met een kalf doet dat veel vaker. Zoutlikstenen zijn belangrijk voor de inname van vitale mineralen en dus goed voor de gezondheid van de neushoorn. Wildpaden leiden vanuit alle richtingen naar deze plaatsen en andere dieren – olifanten, tijgers, orang-oetans en herten – bezoeken deze plaatsen ook om een aanvulling te krijgen op de schaarse mineralen. Zoutlikstenen zijn ook belangrijke sociale ontmoetingsplaatsen, waar mannetjes geursporen van tochtige vrouwtjes kunnen oppikken. Helaas trekken de grote paden die naar de likstenen leiden ook stropers aan, die vallen en strikken rond de likstenen plaatsen.

Modderpoelen: de Sumatraanse neushoorn brengt een groot deel van de dag door in modderpoelen. Hij maakt gebruik van tijdelijke poelen en plassen, die hij dan uitdiept met de poten en de hoorn. In berggebieden zijn goede modderpoelen schaars en de weinige die er zijn, worden herhaaldelijk over een zeer lange termijn gebruikt. Zo worden dat uiteindelijk karakteristieke gaten van enkele meters diep in een helling. Modderpoelen zijn essentieel voor temperatuurregulatie, de conditie van de huid van de neushoorn en om zich te ontdoen van parasieten die op de neushoorn leven en bijtende insecten.

Foto & fact credits: savetherhino.org